W gąszczu informacji o alergii na białka mleka krowiego można łatwo natknąć się na nieprawdziwe stwierdzenia dotyczące tego schorzenia. W poniższym artykule prezentujemy praktyczne, istotne z punktu widzenia alergika (i jego rodziców) fakty związane z objawami i leczeniem alergii na białka mleka krowiego, a także obalamy mity, które narosły wokół tego tematu. 

Spis treści:

  1. MIT: Objawy alergii na białka mleka krowiego zawsze pojawiają się od razu po spożyciu alergenu
  2. MIT: U wszystkich dzieci z alergią na białka mleka krowiego występują objawy ze strony przewodu pokarmowego
  3. MIT: Objawy atopowego zapalenia skóry zawsze wynikają z obecności alergii pokarmowej u dziecka
  4. MIT: Objawy reakcji alergicznej po spożyciu alergenu u danego dziecka są zawsze takie same i mają zbliżony stopień nasilenia
  5. MIT: Po wdrożeniu diety bezmlecznej u dziecka z alergią na białka mleka krowiego objawy powinny od razu ustąpić
  6. MIT: Alergia na białka mleka krowiego jest tym samym co nietolerancja laktozy
  7. MIT: Alergię na białka mleka krowiego diagnozuje się na podstawie testów skórnych lub badań krwi
  8. MIT: Wszystkie mieszanki mleczne dla alergików są takie same
  9. MIT: Mleko kozie i owcze to dobra alternatywa mleka krowiego dla alergika
  10. FAKT: Większość dzieci wyrasta z alergii na białka mleka krowiego
  11. FAKT: Czynniki genetyczne mają wpływ na rozwój alergii na białka mleka krowiego
  12. FAKT: Dziecko z alergią na białka mleka krowiego można karmić piersią i mieszanką mleczną dla alergików
  13. Źródła:

MIT: Objawy alergii na białka mleka krowiego zawsze pojawiają się od razu po spożyciu alergenu

Objawy alergii na białka mleka krowiego często pojawiają się bardzo szybko po spożyciu alergenu (w czasie od kilku sekund do 2 godzin). Nie dzieje się tak jednak u pacjentów z każdym typem alergii. U niektórych osób mamy do czynienia z alergią klasyfikowaną jako IgE-niezależna, która zwykle prowadzi do występowania tzw. opóźnionej reakcji nadwrażliwości na pokarm. W tym przypadku objawy alergii mogą pojawić się w czasie od kilku godzin do nawet 3 dni od spożycia produktu zawierającego białka mleka krowiego. 

MIT: U wszystkich dzieci z alergią na białka mleka krowiego występują objawy ze strony przewodu pokarmowego

Alergia na białka mleka krowiego może manifestować się objawami pochodzącymi z różnych układów organizmu, a dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, zaparcia, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia), choć są częste – nie zawsze występują po spożyciu alergenu . Inne zaburzenia, które mogą pojawić się na skutek kontaktu alergika z białkami mleka krowiego to m.in.: 

  • Objawy ze strony układu oddechowego: kaszel, świszczący oddech, zatkany nos, katar, kichanie, obrzęk warg, gardła i języka, 
  • Objawy skórne: swędzące bąble (pokrzywka), sucha i zaczerwieniona skóra, 
  • Objawy ze strony układu krążenia: spadek ciśnienia tętniczego (może prowadzić do zawrotów głowy, omdleń), przyspieszenie czynności serca.

MIT: Objawy atopowego zapalenia skóry zawsze wynikają z obecności alergii pokarmowej u dziecka

Atopowe zapalenie skóry (AZS) występuje znacznie częściej wśród dzieci z alergią na białka mleka krowiego niż u zdrowych maluchów. Szacuje się jednak, że tylko u co 3. dziecka z AZS mamy do czynienia z reakcjami nadwrażliwości na białka mleka krowiego. Warto więc pamiętać, że pojawienie się objawów egzemy nie jest jednoznaczne z obecnością alergii.  

Jeśli zauważasz u dziecka objawy atopowego zapalenia skóry i podejrzewasz, że może u niego występować alergia na białka mleka krowiego, skonsultuj się z pediatrą. Nie wprowadzaj diety eliminującej białka mleka krowiego na własną rękę – możliwe, że w przypadku twojego malucha nie jest to wskazane. 

MIT: Objawy reakcji alergicznej po spożyciu alergenu u danego dziecka są zawsze takie same i mają zbliżony stopień nasilenia

Na podstawie objawów poprzednich reakcji alergicznych u dziecka nie możemy mieć pewności, jakie zaburzenia i o jak dużym stopniu nasilenia wystąpią po kolejnym spożyciu białek mleka krowiego. Istnieje co najmniej kilka czynników, które to warunkują. Za najważniejszy uznaje się dawkę alergenu. Inne zmienne to m.in. stopień przetworzenia produktu zawierającego alergen oraz stan układu odpornościowego dziecka.  

Przebieg reakcji alergicznej jest więc z natury nieprzewidywalny, dlatego duże znaczenie ma unikanie przypadkowego spożycia białek mleka krowiego u osoby z rozpoznaną alergią i stosowanie się do zaleceń lekarza prowadzącego leczenie. 

MIT: Po wdrożeniu diety bezmlecznej u dziecka z alergią na białka mleka krowiego objawy powinny od razu ustąpić

Po wyeliminowaniu białek mleka krowiego z diety dziecka z alergią będziemy musieli poczekać na uzyskanie wyraźnej poprawy. Zazwyczaj pierwsze objawy ustępują w ciągu kilku dni, ale mogą minąć 2-4 tygodnie zanim wszystkie dolegliwości całkowicie ustąpią. Warto więc pamiętać, że brak natychmiastowego efektu po wdrożeniu diety bezmlecznej nie oznacza jeszcze nieskuteczności wprowadzonego postępowania.

MIT: Alergia na białka mleka krowiego jest tym samym co nietolerancja laktozy

Alergia na białka mleka krowiego i nietolerancja laktozy są dwoma różnymi rodzajami zaburzeń, które wymagają innego podejścia. Mają odmienne przyczyny, po części objawy, a także sposoby leczenia.  

W alergii mamy do czynienia z nadwrażliwością układu odpornościowego organizmu na białka zawarte w mleku. Objawy mogą dotyczyć zarówno zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, jak i innych układów (układu oddechowego, układu krążenia, a także skóry). Leczenie wymaga wyeliminowania z diety mleka, produktów mlecznych i żywności, która je zawiera. Nawet niewielka ilość białek mleka w spożytych produktach może spowodować nasiloną reakcję alergiczną.  

Przyczynę nietolerancji laktozy (czyli cukru zawartego w mleku) stanowi niedobór enzymu wydzielanego w jelicie – laktazy. Jego niedostateczna ilość powoduje, że po spożyciu mleka laktoza nie jest prawidłowo trawiona i wchłaniana. W efekcie dochodzi do fermentacji tego cukru w jelicie i pojawienia się objawów w postaci wzdęć, biegunki i bólów brzucha.  

Niedobór laktazy jest niezwykle rzadki u niemowląt i małych dzieci, częściej spotykamy się z tym problemem dopiero u starszych dzieci oraz osób dorosłych. Leczenie nietolerancji laktozy nie wymaga aż tak restrykcyjnej diety bezmlecznej jak przypadku alergii. Po pierwsze, nadal można w pełni bezpiecznie spożywać nabiał w wersji pozbawionej laktozy. Ponadto, wiele osób z niedoborami laktazy dobrze toleruje niewielkie ilości standardowych produktów mlecznych (przede wszystkim fermentowanych).  

Nietolerancja laktozy jest zdecydowanie mniej niebezpieczna od alergii na białka mleka krowiego – choć konsumpcja nabiału może doprowadzić do nieprzyjemnych objawów w postaci zaburzeń trawiennych, zazwyczaj nie prowadzi do uogólnionych reakcji zagrażających życiu.

MIT: Alergię na białka mleka krowiego diagnozuje się na podstawie testów skórnych lub badań krwi

Testy skórne oraz badania krwi oceniające stężenie przeciwciał IgE mogą być pomocne jako badania dodatkowe w diagnostyce alergii  

Złoty standard diagnostyki alergii pokarmowej stanowi przeprowadzenie próby prowokacji. Z diety dziecka całkowicie eliminuje się źródła białek mleka krowiego na okres kilku tygodni, po czym w kontrolowany przez lekarza sposób podaje się je ponownie.   

Ustąpienie objawów w okresie eliminacji białek mleka krowiego z jadłospisu i ich powrót po ponownym podaniu produktów je zawierających pozwala na rozpoznanie alergii.  

Testy skórne oraz badania krwi oceniające stężenie przeciwciał IgE mogą być pomocne jako badania dodatkowe w diagnostyce alergii.

MIT: Wszystkie mieszanki mleczne dla alergików są takie same

Preparaty mlekozastępcze stosowane u dzieci z alergią na białka mleka krowiego różnią się co najmniej pod kilkoma względami. Przede wszystkim mogą mieć odmienny stopień hydrolizy, czyli rozkładu zawartych w nich białek na mniejsze fragmenty – a przez to także potencjał wywołania objawów alergicznych.  

U dzieci z łagodną lub umiarkowaną postacią alergii na białka mleka krowiego lekarz może zalecić stosowanie produktu o znacznym stopniu hydrolizy białek. 

U dzieci z ciężką postacią alergii na białka mleka krowiego lekarz może wprowadzić do diety dziecka preparat – mieszankę aminokwasową. Charakteryzuje się ona obecnością wolnych (niepołączonych ze sobą) aminokwasów, które nie mają w ogóle potencjału do wywołania reakcji alergicznej.  

Mieszanki mlekozastępcze mogą różnić się także kategorią wiekową dzieci, którym są dedykowane (ma to znaczenie w kontekście wartości odżywczej preparatu, dopasowanej do określonego etapu w życiu malucha).  

MIT: Mleko kozie i owcze to dobra alternatywa mleka krowiego dla alergika

Mleka innych ssaków, takich jak kozy i owce, nie powinno się stosować u dzieci z alergią na białka mleka krowiego. Powodem jest przede wszystkim bardzo wysokie (sięgające 90%) ryzyko wystąpienia reakcji krzyżowej na białka zawarte w tych produktach. Alergeny w mleku krowim mają na tyle podobną budowę do tych zawartych w mleku kozim i owczym, że organizm większości dzieci z alergią na białka mleka krowiego reaguje na nie w podobny sposób.  

W kontekście tego mitu warto także wspomnieć, że pod kątem wartości odżywczej mleko niemodyfikowane (zarówno krowie, kozie, jak i owcze) nie może zastępować mieszanki mlecznej lub preparatu mlekozastępczego, których skład został opracowany tak, by odpowiadać na potrzeby dzieci na danym etapie rozwoju.  

FAKT: Większość dzieci wyrasta z alergii na białka mleka krowiego

Rokowania dotyczące ustępowania alergii na białka mleka krowiego są bardzo dobre. Szacuje się, że około połowa dzieci, które zostały zdiagnozowane w wieku niemowlęcym, nabywa tolerancję na ten alergen w ciągu kilku miesięcy, jeszcze w 1. roku życia. Tylko co 5. dziecko z rozpoznaną wcześniej alergią nadal wykazuje objawy po spożyciu białek mleka krowiego w wieku 3 lat. W 15. roku życia zaledwie 3% osób z tą diagnozą postawioną w wieku niemowlęcym nadal musi unikać białek mleka krowiego.  

FAKT: Czynniki genetyczne mają wpływ na rozwój alergii na białka mleka krowiego

Rozwój alergii na białka mleka krowiego jest uwarunkowany połączeniem i interakcjami między różnymi czynnikami genetycznymi i środowiskowymi.  

U dzieci z obciążeniem genetycznym chorobami atopowymi (w tym alergicznymi) stwierdza się wyższe ryzyko alergii na białka mleka krowiego. Większe prawdopodobieństwo pojawienia się alergii obserwuje się w szczególności, jeśli zarówno u mamy, jak i u taty występują lub występowały choroby atopowe. Ryzyko zmniejsza się do pewnego stopnia, jeśli problem dotyczył tylko jednego z rodziców.  

Brak osób ze zdiagnozowaną chorobą atopową w bliskiej rodzinie nie przesądza jednak, że alergia u dziecka nie wystąpi (u 1 na 3 maluchów uczulonych na białka mleka krowiego nie stwierdza się jej występowania w rodzinie). Podobnie część dzieci z dwojgiem lub jednym z rodziców z tego rodzaju schorzeniem nie wykazuje nadwrażliwości na pokarm. 

FAKT: Dziecko z alergią na białka mleka krowiego można karmić piersią i mieszanką mleczną dla alergików

Rozpoznanie alergii na białka mleka krowiego wiąże się z koniecznością wyeliminowania źródeł tego alergenu z jadłospisu dziecka. Choć wymagane jest zastosowanie modyfikacji w diecie, nadal mamy podobne opcje co do karmienia niemowlaka: 

  • Karmienie piersią – zalecany sposób żywienia dziecka z alergią, jednak wymaga zastosowania diety bezmlecznej u mamy karmiącej. 
  • Karmienie mieszanką – standardową mieszankę mleczną wymienia się na przepisany przez lekarza preparat mlekozastępczy. 
  • Karmienie mieszane – podawanie mleka mamy stosującej dietę bezmleczną i dodatkowo preparatu mlekozastępczego zaleconego przez lekarza. 

Przy rozszerzaniu diety niemowlaka należy dodatkowo pamiętać o niewprowadzaniu do jadłospisu nabiału oraz żywności, która go zawiera.  

Źródła: