Kaszel to jeden z najczęstszych objawów u dzieci. Jest on wywoływany podrażnieniem zakończeń nerwowych znajdujących się w śluzówce krtani i oskrzeli. Kaszel charakteryzuje się gwałtownym wyrzutem powietrza oraz wydzieliny z dróg oddechowych połączonym ze specyficznymi odgłosami. Warto uświadomić sobie, że jako odruch obronny dróg oddechowych kaszel jest często zjawiskiem korzystnym, pozwala bowiem na skuteczne usunięcie z oskrzeli lub krtani znajdujących się tam ciał obcych lub nadmiaru wydzieliny. Leczenie przeciwkaszlowe powinno być więc rozważne i dopasowane do istoty choroby dziecka.

Kaszel u niemowlaka

Spis treści:

  1. Przyczyny kaszlu u dzieci
  2. Kiedy kaszel u dzieci jest objawem alarmowym?
  3. Postępowanie w przypadku kaszlu u dzieci

Przyczyny kaszlu u dzieci

Kaszel dzielimy na ostry i przewlekły. Przyczyną kaszlu ostrego, czyli pojawiającego się nagle i trwającego nie dłużej niż kilka-kilkanaście dni, jest zwykle infekcja dróg oddechowych. Może to być zarówno infekcja wirusowa, jak i bakteryjna, ale u dzieci zdecydowana większość infekcji dróg oddechowych przebiegających z kaszlem to infekcje wirusowe. Ma to bardzo ważne implikacje lecznicze, bowiem kaszel, nawet połączony z wysoką gorączką, nie jest bezwzględnym wskazaniem do szybkiego włączenia antybiotyku, wręcz przeciwnie, większość przypadków można leczyć objawowo. Nagłe pojawienie się uciążliwego kaszlu u dziecka bez towarzyszących objawów infekcyjnych może budzić podejrzenie zachłyśnięcia się dziecka, a nawet obecności w drogach oddechowych tzw. ciała obcego, którym może być kawałek zabawki lub drobne przedmioty z otoczenia dziecka.

Kaszel przewlekły powinien z kolei nasuwać podejrzenie choroby alergicznej, zwłaszcza u dzieci obciążonych rodzinnie alergią lub mających wcześniej inne objawy alergii, takie jak objawy skórne czy jelitowe w wieku niemowlęcym. Kaszel może być jednym z objawów astmy oskrzelowej, a w rzadkich przypadkach bywa nawet jedynym lub dominującym objawem tej choroby. Mówimy wtedy o tzw. wariancie kaszlowym astmy.

Wśród innych przyczyn kaszlu wymienia się:

  • krztusiec,

  • stany zapalne zatok przynosowych,

  • przewlekłe nieżyty nosa powodujące spływanie wydzieliny z nosa do gardła,

  • refluks żołądkowo-przełykowy.

Bardzo ważnym zjawiskiem w praktyce pediatrycznej jest tzw. poinfekcyjna nadreaktywność dróg oddechowych. Niektóre wirusy powodujące infekcje dróg oddechowych wywołują duże zmiany w śluzówce oskrzeli, powodujące „odsłonięcie” receptorów kaszlowych i ich nadwrażliwość trwającą nawet 4-6 tygodni! W tym okresie dziecko może reagować kaszlem nawet na niewielki bodziec, taki jak większy wysiłek fizyczny lub zmiana temperatury powietrza np. po wyjściu z domu. Przewlekający się kaszel poinfekcyjny zwykle nie jest objawem „niedoleczonej” lub „nawrotowej” infekcji, a jedynie objawem przejściowej poinfekcyjnej nadreaktywności dróg oddechowych. W takiej sytuacji stosowanie kolejnych antybiotyków z oczywistych względów zwykle nie pomaga, wręcz może zaszkodzić, a leczenie powinno być głównie objawowe. Kaszel może być też objawem chorób niezwiązanych bezpośrednio z układem oddechowym, np. chorób serca. Istnieje też zjawisko „kaszlu psychogennego”, czyli pochrząkiwania i pokasływania na zasadzie tików nerwowych

Kiedy kaszel u dzieci jest objawem alarmowym?

Kontaktu z lekarzem na pewno wymaga każdy przypadek kaszlu przewlekłego, czyli trwającego powyżej 4-6 tygodni. Bardzo niepokojące jest pojawienie się kaszlu w okolicznościach mogących sugerować zachłyśnięcie się dziecka lub połknięcie małego przedmiotu. Pilnego kontaktu z lekarzem wymaga też kaszel przebiegający z silną dusznością, sinieniem dziecka na twarzy lub innymi objawami sugerującymi trudności w normalnym oddychaniu.

Postępowanie w przypadku kaszlu u dzieci

W kaszlu związanym z łagodną infekcją dróg oddechowych podstawą jest leczenie objawowe i na początku mogą to robić rodzice. Wśród dostępnych bez recepty bezpiecznych syropów przeciwkaszlowych najczęściej wymienia się preparaty ziołowe, takie jak np. syrop prawoślazowy lub syrop z babki lancetowatej. Nawet stosując preparaty dostępne bez recepty, należy czytać etykiety i instrukcje stosowania syropu, ponieważ wiele z nich jest dopuszczonych do stosowania tylko u dzieci starszych. Przy uciążliwym kaszlu suchym lepiej sprawdzają się syropy przeciwkaszlowe, a przy zalegającej gęstej wydzielinie – syropy wykrztuśne, ale dobór tego typu preparatów lepiej pozostawić lekarzowi, który bada dziecko i ma możliwość osłuchania go.

Ponieważ kaszel jest często korzystnym odruchem obronnym dróg oddechowych i naturalną reakcją na infekcję lub zaleganie wydzieliny, nie należy starać się za wszelką cenę wygasić kaszlu.

Ponieważ kaszel jest często korzystnym odruchem obronnym dróg oddechowych i naturalną reakcją na infekcję lub zaleganie wydzieliny, nie należy starać się za wszelką cenę wygasić kaszlu, a jedynie łagodzić objawy, aby ulżyć dziecku i zapewnić mu komfort funkcjonowania w czasie choroby.

W przypadku przewlekającego się kaszlu związanego z poinfekcyjną nadreaktywnością dróg oddechowych podstawą postępowania jest akceptacja tego zjawiska i cierpliwość rodziców, a zwłaszcza unikanie kolejnych prób intensyfikacji leczenia wykrztuśnego lub powtarzanej antybiotykoterapii. Poinfekcyjna nadreaktywność dróg oddechowych ustępuje stopniowo i samoistnie w ciągu kilku tygodni. W tym czasie ważne jest maksymalne ograniczenie narażenia dziecka na dym tytoniowy i dbałość o odpowiednią temperaturę i nawilżenie powietrza w jego sypialni.

Lekarz dzięki swojej umiejętności badania fizykalnego, w tym osłuchiwania i oceny cech duszności jest w stanie szybko postawić wstępne rozpoznanie przyczyny kaszlu i w optymalny sposób dobrać leczenie. W ostrym kaszlu infekcyjnym leczenie polega przede wszystkim na leczeniu infekcji będącej przyczyną kaszlu oraz objawowym łagodzeniu samego kaszlu. Ponieważ większość tego typu infekcji to zakażenia wirusowe, u dużej części dzieci można przynajmniej wstępnie leczyć je bez użycia antybiotyków, nawet gdy kaszel i duszność są bardzo nasilone. Przewlekły kaszel wymaga przede wszystkim diagnostyki, w celu wykrycia jego przyczyny, a ewentualne leczenie powinno być leczeniem przyczynowym. Często konieczna jest konsultacja ze specjalistą pulmonologiem lub alergologiem.