Marsz alergiczny – co to jest?

Marsz alergiczny (czasami nazywany także marszem atopowym) to naturalna ewolucja i następowanie po sobie chorób alergicznych wraz z wiekiem. Najprościej mówiąc, jest to przechodzenie jednej postaci alergii w drugą. Klasycznie proces rozpoczyna się w wieku dziecięcym, a progresja z jednego etapu w kolejny trwa miesiące lub lata.

Marsz alergiczny u poszczególnych osób może mieć różny przebieg – nie u każdego te same fazy następują po sobie w określonej kolejności i nie u wszystkich maluchów dochodzi do wystąpienia każdej z manifestacji. Możemy jednak wyróżnić typową, najczęstszą progresję przez kolejne etapy marszu.

O występowaniu marszu alergicznego świadczy przede wszystkim przechodzenie objawów jednej formy choroby alergicznej w drugą. Często symptomy mogą też nakładać się na siebie.

Alergia pokarmowa

Pierwszy etap marszu alergicznego u wielu dzieci rozpoznaje się już we wczesnym wieku niemowlęcym. Początkowo zazwyczaj obserwuje się objawy alergii na pokarmy. Bardzo często jest to alergia na białka mleka krowiego, które zawiera mleko mamy (o ile nie stosuje ona diety wykluczającej nabiał) oraz w mleko modyfikowane. Reakcje nadwrażliwości mogą wystąpić także na etapie rozszerzania diety o pokarmy uzupełniające, np. orzechy, jaja, ryby czy soję.

Do objawów alergii pokarmowej należą m.in:

• wysypka,
• obrzęk w okolicy oczu, języka, warg,
• trudności z oddychaniem,
• kaszel,
• ból brzucha, wymioty, biegunka.

Atopowe zapalenie skóry

Jednym z bardziej powszechnych obrazów  alergii atopowe zapalenie skóry (AZS). To jeden z objawów, najczęściej pojawiający się między wiekiem noworodkowym a końcem 1. roku życia. AZS może z czasem ustępować na rzecz innych objawów.

Wśród oznak atopowego zapalenia skóry wymienia się przede wszystkim suchość, łuszczenie się, swędzenie oraz zaczerwienienie skóry.

Alergiczny nieżyt nosa

W okresie kilku lat od wystąpienia pierwszych manifestacji alergii u części dzieci może dochodzić do wystąpienia objawów alergicznego nieżytu nosa. To schorzenie daje objawy przypominające przeziębienie (m.in. kichanie, katar i zatkany nos, kaszel, zaczerwienienie oczu), którym mogą towarzyszyć także swędzenie w okolicy nosa i oczu. Pojawiają się w odpowiedzi na czynniki alergiczne, m.in. pyłki drzew i traw, kurz, sierść zwierząt.

Astma

U części dzieci ze zdiagnozowanym atopowym zapaleniem skóry w ciągu kilku lat rozwija się astma alergiczna. To choroba, która charakteryzuje się występowaniem procesu zapalnego w oskrzelach w odpowiedzi na niektóre czynniki oraz pojawiającymi się epizodycznie problemami z oddychaniem.

O astmie świadczą przede wszystkim okresy nasilania się m.in. następujących objawów:

• świszczącego oddechu,
• duszności,
• ucisku w klatce piersiowej,
• kaszlu.

Uważa się, że następowanie po sobie kolejnych objawów w przebiegu marszu alergicznego jest spowodowane przez współdziałanie czynników genetycznych i środowiskowych.

W przypadku czynników genetycznych wiadomo, że odgrywają one istotną rolę w predysponowaniu do alergii. Występowanie każdej z wymienionych wcześniej chorób alergicznych u dziecka jest bardziej prawdopodobne, jeśli jedno lub oboje rodziców to alergicy. Nie ma jednak wystarczających danych naukowych, by określić, jak geny wpływają na kolejne występowanie po sobie poszczególnych etapów marszu alergicznego.

Uważa się, że czynniki środowiskowe związane m.in. z dietą dziecka, narażeniem na alergeny i zanieczyszczeniem powietrza mają duże znaczenie w rozwoju poszczególnych manifestacji marszu alergicznego. Warto przyjrzeć się dokładniej tym czynnikom w kontekście profilaktyki wystąpienia kolejnych chorób u dziecka.

Postępowanie w alergii pokarmowej polega na zastosowaniu diety eliminacyjnej. Doraźne postępowanie w przypadku wystąpienia ostrego epizodu objawów (anafilaksji) polega na użyciu zastrzyków z adrenaliną. Natomiast w sytuacji rozwoju lekkich lub umiarkowanych objawów można przyjmować leki antyhistaminowe.

alergicznych celu zapobiegania progresji marszu alergicznego lekarz może zdecydować się na  immunoterapię alergenową, czyli odczulanie. To terapia, w czasie której regularnie podaje się szczepionkę (podskórnie lub podjęzykowo) zawierającą alergen o wzrastającym z czasem stężeniu.

Lekarz dokonuje kwalifikacji do immunoterapii biorąc pod uwagę m.in. wiek pacjenta (zwykle nie wprowadza się tego sposobu leczenia u dzieci przed ukończeniem 5. roku życia), ocenę prawdopodobieństwa skuteczności w danym przypadku i występowanie przeciwwskazań. Czas terapii jest długi – wynosi od 3 do 5 lat.

W przypadku atopowego zapalenia skóry wważne jest też wykorzystanie emolientów. Podczas okresów zaostrzenia objawów lekarz może zalecić miejscową aplikację kortykosteroidów, które pomagają w ograniczaniu obrzęku i zaczerwienienia. U dzieci z AZS ważne jest unikanie czynników nasilających problemy skórne. Mogą one być inne u każdego pacjenta. U wielu osób objawy ulegają nasileniu na skutek narażenia na:

• bardzo gorące lub zimne powietrze lub wodę,
• dym papierosowy,
• pleśń,
• substancje zapachowe,
• detergenty,
• produkty, na które dana osoba jest uczulona,
• drapiące materiały, takie jak wełna.

Sposób leczenia astmy oskrzelowej w dużej mierze zależy od częstości występowania i stopnia nasilenia objawów. Wyróżniamy dwie grupy leków, które mogą być zastosowane. Pierwszą z nich stanowią, zalecone przez lekarza przyjmowane na stałe środki kontrolujące chorobę, najczęściej glikokortykosteroidy wziewne i długo działające β2-mimetyki. Zażywa się je niezależnie od występowania objawów. Drugą grupę leków stanowią natomiast leki stosowane doraźnie w przypadku zaostrzenia objawów, najczęściej krótko działające β2-mimetyki. Ważne jest również unikanie czynników wyzwalających napady astmy.

W przypadku alergicznego nieżytu nosa duże znaczenie ma maksymalne ograniczenie narażenia na czynnik uczulający daną osobę. Nie zawsze jest to jednak możliwe. W sytuacji, gdy objawy już wystąpią, w celu ich łagodzenia stosuje się leki przeciwhistaminowe (doustne lub w postaci kropli do nosa i oczu) oraz glikokortykosteroidy (donosowo).

Trudno o jednoznaczne wnioski dotyczące tego, u kogo może wystąpić marsz alergiczny, jak będzie przebiegał i w którym punkcie się on zakończy. Uwarunkowane jest to złożonymi oddziaływaniami między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Większość dzieci wyrasta z alergii na pokarmy bez dalszej progresji objawów do astmy oskrzelowej i alergicznego nieżytu nosa, ale nie jest to regułą.

Immunoterapia jest jedyną znaną obecnie metodą leczenia, o której uważa się, że może powstrzymywać marsz alergiczny. Stanowi jednak długotrwały proces, który nie u każdego przynosi efekty, a ponadto może wywoływać skutki uboczne. Dlatego wymaga ostrożnej kwalifikacji lekarskiej, z rozważeniem stosunku między potencjalnymi korzyściami, ryzykiem i oceną spodziewanej skuteczności w danym przypadku.

Ważne jest również znalezienie sposobów na unikanie czynników prowadzących do zaostrzenia objawów, a kiedy wystąpią – kontrola lekarza, który może zalecić wykorzystanie dostępnych metod farmakologicznych.

1. Bantz S. K., Zhu Z., Zheng T. (2014) The Atopic March: Progression from Atopic Dermatitis to Allergic Rhinitis and Asthma, Journal of Clinical and Cellular Immunology, 5(2): 202, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4240310/.

2. Suwala Z., Marchewka U., Bieńkowski B. i wsp. (2023) Allergic march: a comprehensive approach to diagnosing, treating and preventing atopic diseases, Journal of Education, Health and Sport, 45(1): 388-402, dostęp: https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/45382.

3. American Academy of Pediatrics (2022) Food Allergies and Intolerances in Newborns and Infants, dostęp: https://www.aap.org/en/patient-care/newborn-and-infant-nutrition/food-allergies-and-intolerances-in-newborns-and-infants/.

4. Ravnborg N., Ambikaibalan D., Agnihotri G. i wsp. (2021) Prevalence of asthma in patients with atopic dermatitis: A systematic review and meta-analysis, Journal of the American Academy of Dermatology, 84(2): 471-478, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32112994/.

5. National Health Service (2023) Atopic eczema, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/atopic-eczema/.

6. Kowalski M. L. (2018) Wskazania do immunoterapii alergenowej – algorytm kwalifikacji, Alergologia Polska, 5(3): 129-132, dostęp: https://www.termedia.pl/Wskazania-do-immunoterapii-alergenowej-algorytm-kwalifikacji,123,33853,1,0.html.