Nietolerancja laktozy czy alergia na białka mleka krowiego

Spis treści:

1. Co to jest laktoza?
2. Nietolerancja laktozy u niemowląt a alergia na białka mleka krowiego – różnice i podobieństwa
3. Czy stosować produkty bez laktozy w diecie alergika?

Mleko jest pierwszym pokarmem, który każdy z nas otrzymał po narodzinach. Natura zadbała o to, aby każdy gatunek ssaków wytworzył pokarm najlepszy dla swojego potomstwa. Dotyczy to także ludzi. Dlatego optymalnym sposobem karmienia niemowląt do ukończenia 6. miesiąca życia jest pokarm matki.

Niestety, nie zawsze możliwe jest utrzymanie karmienia piersią i tutaj z pomocą przychodzą mleka modyfikowane, pełnowartościowe pod względem kalorycznym i  odżywczym, zawierające witaminy i składniki mineralne.

Laktoza to cukier zawarty w mleku krowim. W celu strawienia i następnie przyswojenia (wchłonięcia w przewodzie pokarmowym) cząstek cukrów prostych, z których zbudowana jest laktoza, niezbędne jest działanie enzymu o nazwie laktaza.

Enzym trawi wiązanie między glukozą i galaktozą, z których składa się laktoza. Działanie laktazy można porównać do nożyczek, które przecinają łańcuch łączący dwie cząsteczki: glukozę i galaktozę. Po przecięciu wiązania oba cukry proste mogą zostać wchłonięte w jelicie i wykorzystane przez organizm dziecka.

W przypadku, kiedy enzymu laktazy jest zbyt mało lub nie ma go wcale (bardzo rzadko), pojawiają się objawy nietolerancji laktozy. Do najczęstszych objawów nietolerancji laktozy należą: kurczowe bóle brzucha w okolicy pępka lub w podbrzuszu, luźne biegunkowe stolce, czasem pieniste o kwaśnym zapachu i niskim pH. Stolce są wodniste i często wsiąkają w pieluszkę.

Wyróżnia się:

1. Całkowity wrodzony brak laktazy – uwarunkowany genetycznie i niezwykle rzadki.

W tym przypadku nasilone objawy biegunki pojawiają się już po pierwszych karmieniach noworodka.

2. Pierwotny niedobór laktazy – również uwarunkowany genetycznie, występujący częściej niż całkowity wrodzony brak laktazy i polegający na stopniowym zmniejszaniu się aktywności. Najczęściej ujawnia się u starszej młodzieży lub u dorosłych, rzadko występuje u dzieci poniżej 2.-3. roku życia.

3. Wtórny niedobór laktazy – może wystąpić w wyniku uszkodzenia nabłonka jelitowego na skutek infekcji przewodu pokarmowego wywołanych przez wirusy, bakterie czy pasożyty. Może występować również w wyniku niekorzystnych następstw procesu leczniczego (np. w procesie antybiotykoterapii).

4. Rozwojowy niedobór laktazy

Jest to rodzaj nietolerancji laktozy spotykany najczęściej u młodych niemowląt, zwłaszcza wcześniaków urodzonych przed 34 tygodniem wieku ciążowego i ma zwykle charakter przemijający, nie wymaga leczenia. W diagnostyce nietolerancji laktozy wykorzystuje się wywiad uwzględniający sposób żywienia i badanie dziecka z oceną masy ciała.

Niemowlęta z przejściową nietolerancją laktozy mimo luźnych, kwaśnych, czasem pienistych stolców rozwijają się prawidłowo i prawidłowo przybierają na masie ciała. U starszych dzieci i u dorosłych w rozpoznawaniu nietolerancji laktozy pomocny jest wodorowy test oddechowy.

W  nietolerancji laktozy stosuje się zwykle na określony czas dietę o obniżonej zawartości laktozy lub dietę bezlaktozową.

Ze względu na ważną rolę laktozy w rozwijającym się organizmie dziecka czas diety bezlaktozowej należy uzgodnić z lekarzem. Najczęściej w przemijającej nietolerancji laktozy u niemowląt oraz we wtórnym niedoborze laktazy czas stosowania diety bezlaktozowej wynosi od 4 do 6 tygodni.

Alergia na białka mleka krowiego (ABMK) – już nazwa problemu sugeruje, że przyczyną objawów chorobowych są białka zawarte w mleku krowim, a nie cukier mleczny (jak w nietolerancji laktozy).

A jest to dopiero początek różnic.

Za wywoływanie objawów w ABMK odpowiedzialna jest nadwrażliwość (można powiedzieć nadmierna reaktywność) układu odpornościowego.

Objawy alergii na białka mleka krowiego mogą ograniczać się do przewodu pokarmowego (w alergii IgE-niezależnej), ale nawet wówczas różnią się od objawów nietolerancji laktozy.

W ABMK mogą wystąpić zaparcia lub biegunki. Stolce biegunkowe nie są pieniste ani kwaśne. Objawem dającym podstawy do podejrzenia alergii pokarmowej są domieszki śluzu lub krwi w stolcach.

W  IgE-zależnej ABMK objawy nie ograniczają się do przewodu pokarmowego, ale dotyczą także innych narządów (skóry, dróg oddechowych).

W diagnostyce ważny jest wywiad z rodzicami lub opiekunami dziecka uwzględniający dietę niemowlęcia, a także występowanie chorób alergicznych w rodzinie. Badanie niemowlęcia wraz z pomiarami masy ciała, długości i obwodu głowy to ważne elementy diagnostyki przy podejrzeniu ABMK.

Następnie konieczna jest diagnostyczna eliminacja białek mleka krowiego z diety niemowlęcia na 2-4 tygodnie (w niektórych przypadkach 6 tygodni)

W praktyce najczęściej oznacza to zastosowanie preparatu o znacznym stopniu hydrolizy białka (eHF). Ważna jest ocena uczulenia na białka mleka krowiego poprzez wykonanie skórnych testów punktowych lub oznaczenie swoistych IgE we krwi niemowlęcia (dziecka). Młody wiek nie stanowi przeciwwskazania do wykonywania diagnostyki alergologicznej, a poznanie mechanizmu choroby alergicznej umożliwia dalsze prawidłowe postępowanie. W przypadku alergii IgE-niezależnej próby prowokacji najczęściej (z pewnymi wyjątkami) można zaplanować w warunkach domowych po uzgodnieniu zasad próby z lekarzem prowadzącym. Natomiast w alergii IgE-zależnej, z uwagi na ryzyko poważnych reakcji alergicznych, prowokacja powinna odbywać się w ośrodku specjalistycznym w warunkach szpitalnych. Każdą decyzję dotyczącą próby prowokacji należy podejmować w porozumieniu z lekarzem

Postępowanie w zdiagnozowanej ABMK polega na czasowym wyeliminowaniu białek mleka krowiego z diety chorego (najczęściej na okres  6-9 miesięcy) i wprowadzeniu  preparatu mlekozastępczego odpowiedniego do wieku dziecka, którą lekarz przepisze na receptę. Najczęściej jest to preparat o znacznym stopniu hydrolizy białka (eHF), rzadziej preparat aminokwasowy (AAF). AAF zarezerwowane sa dla ciężkiej postaci alergii na białka mleka krowiego i wykorzystuje się je w określonych sytuacjach.

Zarówno rodzice, jak i lekarze dobrze wiedzą o tym, że czasem objawy obu chorób (ABMK i nietolerancji laktozy) bywają podobne. Czy na pewno? Spójrzmy do tabelki:

Warto przypomnieć, że:

W ABMK często oprócz objawów ze strony przewodu pokarmowego występują także zmiany na skórze, objawy ze strony układu oddechowego, nerwowego, krążenia, a przyrost masy ciała i wzrostu (długości ciała u niemowląt) może być niewystarczający.

Laktoza jest wytwarzana przez gruczoł piersiowy, dlatego mleko mamy, która wyeliminuje ze swojej diety białka mleka krowiego, wciąż zawiera laktozę.

ABMK nie jest równoznaczna z nietolerancją laktozy, dlatego eliminacja laktozy jest uzasadniona jedynie po potwierdzeniu jej nietolerancji.

Możliwe jest jednoczesne występowanie obydwu procesów chorobowych u tego samego pacjenta, jednak aktualnie jest to rzadkie.

Pamiętaj! Produkty bez laktozy nadal zawierają alergeny mleka!