Realizując zalecenia żywienione u niemowlęcia z rozpoznaną alergią na białka mleka krowiego (ABMK), należy systematycznie kontrolować jego rozwój. Regularne pomiary masy i długości ciała, ocena tempa ząbkowania oraz rozwoju psychomotorycznego pozwalają na wczesne zidentyfikowanie ewentualnych deficytów.

Doświadczenie w pracy z chorymi podpowiada, że dieta eliminacyjna może stwarzać zagrożenie dla prawidłowego rozwoju niemowląt oraz dzieci po 1. roku życia i starszych.

Spis treści:

  1. Skąd się bierze niedożywienie w alergii na białka mleka krowiego?
  2. Czym grozi niedożywienie u dzieci z ABMK
  3. Jakie są objawy niedożywienia u dzieci?
  4. Zapobiegnie niedoborom żywieniowym u niemowląt i dzieci z ABMK opiera się na kilku krokach.

Skąd się bierze niedożywienie w alergii na białka mleka krowiego?

Pierwszy rok życia to, obok okresu dojrzewania, czas najbardziej dynamicznego rozwoju dziecka. Niemowlę w pierwszych 12 miesiącach życia potraja swoją masę urodzeniową, a długość ciała wzrasta o połowę.

Jedynie pełnowartościowa pod względem kalorycznym i odżywczym dieta eliminacyjna oraz uwzględnienie ewentualnego dodatkowego zapotrzebowania kalorycznego u chorych z alergią jest w stanie zapewnić prawidłowy rozwój niemowlęcia.

Należy pamiętać,że nawet prawidłowo zbilansowana i oparta na specjalistycznych preparatach żywieniowych dieta lecznicza pociąga za sobą uszczuplenie puli pokarmów, które otrzymuje niemowlę. To z kolei może powodować niechęć małego alergika do nowych smaków i ograniczać jego łaknienie, a zmniejszony apetyt sprzyja niedoborom żywieniowym.

Ponadto sama choroba alergiczna, w przebiegu której pobudzone komórki układu odpornościowego uwalniają tzw. mediatory zapalne, z jednej strony zwiększa zapotrzebowanie kaloryczne chorego, a z drugiej niekorzystnie wpływa na jego apetyt.

Czym grozi niedożywienie u dzieci z ABMK

Leczniczą dietę eliminacyjną bezmleczną stosuje się najczęściej przez 6 do 9 miesięcy. W tym czasie organizm niemowlęcia intensywnie wzrasta i rozwija się.

U niemowlęcia z rozpoznaną ABMK należy zawsze zaplanować plan oceny nabywania tolerancji. Według większości wytycznych, taką próbę można przeprowadzić najwcześniej po 6-9 miesiącach od wprowadzenia eliminacji lub po ukończeniu przez dziecko 1. r.ż. Czas stosowania mieszanki aminokwasowej w bardzo ciężkich przypadkach może być dłuższy i wynosić nawet 24 miesiące lub dłużej, jeśli dziecko nie nabędzie tolerancji.

Alergia jako przewlekły proces zapalny powoduje wzrost zapotrzebowania kalorycznego, a uwalniane tzw. mediatory zapalne zmniejszają wrażliwość tkanek na hormon wzrostu. Konsekwencją tych procesów jest spowolnienie tempa wzrastania niemowląt z alergią na pokarm w porównaniu do zdrowych rówieśników.

Należy podkreślić, że im większa jest liczba wykluczonych pokarmów i im dłuższy czas stosowania diety eliminacyjnej, tym bardziej widoczne są różnice w tempie wzrastania.

Zapalenie alergiczne może dotyczyć jednego lub kilku narządów – najczęściej przewodu pokarmowego i skóry.

Obecność przewlekłego stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym prowadzi do zwiększonej przepuszczalności błony śluzowej jelita i utraty składników pokarmowych. Ponadto u chorych z alergią na pokarm może dochodzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania pokarmów, co skutkuje niezadowalającymi przyrostami masy ciała.

Jeśli zmianom zapalnym w przewodzie pokarmowym towarzyszą rozległe zmiany wypryskowe na skórze, to ryzyko niedożywienia może być wyższe. Wynika to z większego zapotrzebowania kalorycznego, nieprawidłowości dotyczących trawienia i wchłaniania pokarmów w świetle przewodu pokarmowego czy z uporczywego świądu, który upośledza wypoczynek nocny i zmniejsza apetyt.

Badania krwi prowadzone u chorych z atopowym zapaleniem skóry i alergią na pokarm wskazują na ryzyko niedoboru witaminy D3 czy niski poziom wapnia. białek i hormonów wpływających na prawidłową budowę kości. Zaburzona równowaga między tymi składnikami może zwiększać ryzyko złamań u dzieci.

Jakie są objawy niedożywienia u dzieci?

W takcie wizyt w poradni warto regularnie kontrolować masę ciała dziecka oraz jego wzrost. U niemowląt należy także kontrolować obwód głowy i klatki piersiowej.

Zmierzone wartości warto zaznaczać na siatkach centylowych, aby prześledzić przyrosty masy ciała i wzrastanie dziecka na przestrzeni czasu (np. w kolejnych miesiącach życia).

Za wartości prawidłowe uznaje się te, które mieszczą się w przedziale między 10 a 90 centylem. Wartości pomiędzy 90-97 centylem oraz między 10 a 3 centylem to pogranicze prawidłowego rozwoju, a wartości poniżej 3 i powyżej 97 centyla uznaje się za nieprawidłowe.

Zatem za niedobór masy ciała uznajemy wartości pomiaru, który na siatkach centylowych znajduje się poniżej 3 centyla.

Niepokoić powinna również sytuacja, w której aktualny pomiar masy ciała lub wzrostu naniesiony na siatkę centylową znajduje się niżej niż wynik poprzedniego pomiaru.

W siatkach centylowych możemy również oceniać wartość BMI (ang. body mass index), czyli wskaźnik masy ciała.

Do oceny rozwoju niemowląt i dzieci urodzonych o czasie – od urodzenia do ukończenia 5 lat życia – wykorzystuje się siatki wg standardu WHO.

Rozwój niemowląt urodzonych przedwcześnie należy oceniać wg siatek centylowych dla wcześniaków, uwzględniając wiek ciążowy w chwili narodzin. Siatki dla wcześniaków mają zastosowanie do ukończenia 3 lat.

Interpretacja pozycji centylowych jest taka sama, jak u niemowląt urodzonych o czasie.

Zapobiegnie niedoborom żywieniowym u niemowląt i dzieci z ABMK opiera się na kilku krokach.

1. Przestrzeganie diety bezmlecznej

  • podawanie przepisanej przez lekarza mieszanki mlekozastępczej w odpowiedniej do wieku objętości i liczby karmień w ciągu doby,
  • szczegółowe sprawdzanie etykiet na opakowaniach produktów żywnościowych w poszukiwaniu ukrytych źródeł białka mleka krowiego,
  • odpowiednie do wieku rozszerzanie diety eliminacyjnej bezmlecznej o nowe pokarmy (z wyjątkiem pokarmów zawierających białka mleka krowiego).

2. Regularna kontrola rozwoju niemowlęcia i małego dziecka

  • pomiary masy ciała i długości (po ukończeniu 1. r.ż. – wysokości) ciała u niemowląt
  • pomiary obwodu głowy
  • sprawdzenie zmierzonych wartości na aktualnych siatkach centylowych i naniesienie ich na siatki, aby prześledzić rozwój dziecka w kolejnych miesiącach życia,
  • w przypadku niemowląt urodzonych przedwcześnie używanie siatek centylowych dla wcześniaków,
  • niezwłoczna wizyta u lekarza, jeśli niemowlę nie przybiera na masie ciała lub obniża się pozycja centylowa przy kolejnym pomiarze.

3. Rozszerzanie diety niemowlęcia o nowe pokarmy

Pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia: wprowadzenie warzywa, następnie owocu, a później kaszki bezmlecznej. Następnie postępowanie zgodnie ze schematem żywienia niemowląt.

4. Próba prowokacji białkami mleka krowiego

Przeprowadzenie próby prowokacji celem zbadania nabycia tolerancji wg zaleceń lekarskich –  nie należy przedłużać stosowania diety bezmlecznej ponad czas zalecony przez lekarza.

5. Konsultacja dietetyczna

Opracowanie indywidualnej diety eliminacyjnej jest wskazane zawsze, ale niezbędne wtedy, jeśli niemowlę nie rozwija się prawidłowo (brak zadowalających przyrostów masy i/lub długości ciała) lub jeśli alergia dotyczy wielu pokarmów.

6. Zdrowy rozsądek

Stosowanie się do zaleceń pracowników ochrony zdrowia i poszukiwanie sprawdzonych źródeł informacji na temat alergii pokarmowej, a takimi nie zawsze są fora internetowe.

Piśmiennictwo:

1. Stróżyk A., Horvath A.: Dieta eliminacyjna u dzieci z alergią na białka mleka krowiego. Stand. Med. Pediatr. 2022; 19: 363-374.

2. Rycyk A., Cudowska B., Pawłowicz M., Lebensztejn D.: Niedożywienie w alergii na pokarm. Gastroenterologia praktyczna 2018, 4 (41), 43-47.

3. Czerwionka-szaflarska M., Standardy Medyczne/Pediatria, nr 1; tom 15; 2018.

4. Krogulska A., Standardy Medyczne/Pediatria nr 6, 13; 2016

5. Horvath A i wsp., Standardy Medyczne/Pediatria 2021, T. 18.