Jak dbać o skórę dziecka z atopowym zapaleniem skóry?

Spis treści:

1. Specyfika skóry dziecka
2. Czy atopowe zapalenie skóry wynika z alergii?
3. Jak dbać o skórę dziecka z AZS?
4. Przypomnijmy zatem, czym jest emolient?
5. AZS a ekspozycja na słońce
6. Jak dobierać ubrania dla dzieci przy AZS u dziecka?

Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała i odgrywa ważną rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.

Do najważniejszych zadań ludzkiej skóry zaliczamy:

– zdolność do obrony przed zakażeniami,

– ochronę przed urazami,

– udział w wytwarzaniu aktywnej formy witaminy D3,

– udział w termoregulacji,

– ochronę przed promieniowaniem utrafioletowym.

W budowie narządu wyróżnia się trzy zasadnicze warstwy: najbardziej na zewnątrz położony naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną.

Skóra noworodka nie jest jeszcze w pełni dojrzała. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia zachodzą zmiany w zakresie struktury i czynności narządu. Po urodzeniu skóra ma wyższy odczyn pH, mniejszą zdolność zatrzymywania wody oraz produkcji melaniny, natomiast zdecydowanie bardziej intensywne jest wydzielanie sebum (mieszaniny związków lipidowych). Te odmienności w funkcjonowaniu narządu mogą sprzyjać występowaniu zmian chorobowych w ciągu pierwszych miesięcy życia dziecka. Ponadto na stan skóry wpływają  czynniki środowiska zewnętrznego i procesy chorobowe toczące się wewnątrz organizmu. Nie bez znaczenia jest także stan emocjonalny dziecka.

Zmiany skórne są jednym z najczęstszych powodów wizyt w gabinecie alergologa, ale nie każdy wykwit na skórze jest objawem choroby alergicznej.

Do częstszych problemów, z którymi zgłaszają się rodzice należą: wyprysk – w tym wyprysk atopowy, inaczej nazywany atopowym zapaleniem skóry (AZS), łojotokowe zapalenie skóry, trądzik niemowlęcy, rzadziej rumień noworodkowy.

Przyjrzyjmy się zatem pokrótce tym problemom.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, nawracającą chorobą zapalną skóry z towarzyszącym świądem. U podłoża tej choroby leży nieprawidłowe funkcjonowanie skóry jako narządu, a zwłaszcza bariery naskórkowej. W powstawaniu choroby ważną rolę odgrywają geny oraz środowisko.

Drodzy Rodzice! Rozpoznanie choroby jest podstawą leczenia chorych na AZS. Proszę pamiętajcie, że rozpoznanie u dziecka atopowego zapalenia skóry nie jest równoznaczne z rozpoznaniem choroby alergicznej.

Choroba alergiczna jest nieprawidłową reakcją układu immunologicznego (odpornościowego). U niektórych dzieci AZS i alergia występują jednocześnie i najczęściej dotyczy to niemowląt i dzieci z ciężkim atopowym zapaleniem skóry.

Jak wspomniano, kluczowym problemem w AZS jest zaburzone funkcjonowanie tzw. bariery naskórkowej – zewnętrznej warstwy skóry, która znajduje się w ciągłym kontakcie ze środowiskiem zewnętrznym.

Zatem, czym w istocie jest atopowe zapalenie skóry i jak się objawia?

Odkrycia ostatnich lat pozwoliły na poznanie złożonych mechanizmów immunologicznych oraz na określenie udziału mutacji genetycznych i wpływu czynników środowiskowych na przebieg atopowego zapalenia skóry.

Jednym z zasadniczych problemów w AZS jest mutacja genu filagryny. Filagryna to białko wchodzące w skład naskórka. Z jej rozpadu powstają produkty niezbędne do tworzenia tzw. naturalnego czynnika nawilżającego (ang. natural moisturizing factor – NMF). Zmniejszone wytwarzanie NMF oraz zmiana odczynu pH skóry to ważne konsekwencje niedoboru filagryny. Wzrost pH skóry niekorzystnie wpływa na produkcję lipidów (rodzaj tłuszczów) w naskórku. Te zmiany prowadzą do zwiększonej utraty wody, a w efekcie do suchości skóry i świądu. Zmiana składu bakterii skóry (tzw. mikrobioty) oraz zasiedlenie skóry przez gronkowca złocistego dopełniają obraz problemu.

Jeśli uważnie przeczytaliśmy informacje z poprzedniego akapitu, to bez trudu zrozumiemy, że codzienna prawidłowa pielęgnacja skóry stanowi, obok leczenia przeciwzapalnego oraz unikania czynników zaostrzających przebieg choroby, podstawę leczenia chorych na AZS.

Pytania dotyczące pielęgnacji często ograniczają się do jednego: „czym smarować lub jaki krem stosować na atopowe zapalenie skóry u dziecka?”. Jednak pielęgnacja skóry niemowlęcia i małego dziecka jest nieco bardziej złożona, niż tylko stosowanie kremu i innych kosmetyków do skóry atopowej. Według aktualnego stanu wiedzy podstawowym postępowaniem leczniczym w wyprysku, w tym w AZS, jest terapia emolientowa.

Określenie emolient pochodzi z języka łacińskiego i oznacza wygładzanie. Jest to zróżnicowana grupa substancji leczniczych, powstających w wyniku połączenia lipidów i wody. Efektem ich działania jest między innymi zmniejszenie utraty wody przez naskórek, poprawa stanu nawodnienia i uszczelnienie przestrzeni międzykomórkowych.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami skóra chorego z AZS wymaga systematycznej pielęgnacji, która powinna obejmować:

• codzienne krótkotrwałe kąpiele w ciepłej, ale nie gorącej wodzie z użyciem łagodnego emolientu,
• delikatne osuszenie skóry po kąpieli miękkim ręcznikiem (unikamy tarcia),
• kilkukrotne w ciągu dnia nanoszenie emolientu nawilżającego skórę,
• unikanie mydeł oraz środków myjących o wysokim (zasadowym) pH.

Takie są zasady pielęgnacji skóry w AZS również w okresach remisji (ustąpienia) zmian zapalnych.

Jak wcześniej wspomniano, skóra niemowlęcia ma mniejszą zdolność do produkcji melaniny, naturalnego barwnika odgrywającego zasadnicza rolę w ochronie przed promieniowaniem ultrafioletowym. Logiczną konsekwencją tej odmienności jest większa podatność skóry dziecka na oparzenia słoneczne. W okresie wiosenno-letnim należy zwracać szczególną uwagę, aby nie wystawiać wrażliwej skóry dziecka na bezpośrednie działanie słońca. Należy również stosować filtry ochronne anty-UV o wysokim faktorze ochronnym (SPF).

Najważniejsze zalecenia Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego w zakresie ochrony przeciwsłonecznej (fotoprotekcji) przedstawiają się następująco:

1. należy ograniczyć przebywanie na słońcu, szczególnie w godzinach od 10.00 do 14.00,
2. skórę należy ochraniać, nosząc czapkę z daszkiem, kapelusz, bluzki lub koszule z długimi rękawami i długie spodnie,
3. zaleca się używanie okularów przeciwsłonecznych,
4. należy codziennie stosować nowoczesne kremy z filtrami UVA/UVB z SPF wynoszącym co najmniej 15,
5. przy dłuższym pobycie w warunkach plenerowych konieczne jest zastosowanie wodoodpornych, nowoczesnych preparatów ochronnych UVA/UVB z SPF co najmniej 30,
6. należy nakładać ok. 30 ml preparatu ochronnego na całe ciało przed wyjściem na zewnątrz,
7. przebywając poza domem, trzeba powtarzać nakładanie kremu ochronnego co 2 godziny oraz dodatkowo bezpośrednio po kąpieli wodnej lub po spoceniu.

Narbutt J. i wsp. Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 2: Stosowanie preparatów zawierających filtry UV. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 30–40.

Kolejnym elementem codziennej dbałości o skórę z wypryskiem jest odpowiedni dobór odzieży. Ubrania z włókien naturalnych takich, jak jedwab czy bawełna, są miękkie, gładkie i przewiewne. Pozwalają ograniczyć pocenie, wysuszanie i drapanie, a to z kolei zmniejsza szansę nasilania stanu zapalnego skóry i powstawania nadkażeń bakteryjnych.

Kompendium wiedzy o alergii na białka mleka krowiego Pobierz e-book